Servies en aardewerk van Sarreguemines 

In mijn vorige blog heb ik geschreven over Frans aardewerk en beloofd wat te vertellen over het merk Sarrguemines. Dit aardewerk is geliefd bij verzamelaars over de hele wereld. Andere oude merken ook, maar Sarrquemines is wel één van de grootste en bekendste uit de Franse aardewerkgeschiedenis. Al het servies is aan de onderkant gemerkt en daardoor is het mogelijk het in de juiste periode te plaatsen, want de afbeeldingen veranderden naar gelang de geschiedenis van de fabriek.

In 2018 heb ik tijdens de vakantie geprobeerd de sfeer en de geschiedenis van de aardewerkindustrie in de regio bij Sarreguemines terug te vinden. Een beetje sfeer proeven en ik had gehoopt dat er nog veel aandacht zou zijn voor deze belangrijke industrie van Frankrijk. Ik heb wat kleine plaatsjes bezocht waar fabrieken hebben gestaan, maar vond er eigenlijk bijna niets terug. Pas toen ik het museum van Sarreguemines bezocht op de op de voormalige productieplaats, Moulin de la Blies vond ik hetgeen ik naar op zoek was. Het verlaten industrieterrein rondom de molen is omgezet in een buitengewone tuin: de Tuin van de Aardewerkmakers. Binnen maak je kennis met de productieprocessen en het dagelijks leven van de arbeiders via een rondleiding met geluidsbanden, nagebootste werkplaatsen, diorama en maquette. Hier zag ik ook mijn verzameling Barbotine terug in onafgewerkte vorm. Barbotine is aardewerk met in reliëf aangebrachte decoraties van natuurlijke motieven, bijvoorbeeld een waterkan in de vorm van een dier of een soepterrine in de vorm van een kool.
Kijk voor verdere info over het museum op:
https://www.sarreguemines-tourisme.com/en/groups/day-trips/sarreguemines-la-belle-faienciere-947002322 

Geschiedenis

Twee eeuwen geleden, in 1790, ontstaan tijdens de Revolutie als familieonderneming en bestratingsfabriek in Sarreguemines. Ondanks het ongunstige tijdstip kopen ze een oliemolen aan de rivier beginnen aan het opzetten van hun onderneming. Helaas werkt de onrust van de Revolutie niet in hun voordeel, maar ook de concurrentie, de vijandigheid van de inwoners en de problemen rond de aanvoer van grondstoffen zorgen ervoor dat de fabriek in 1800 overgenomen wordt door Paul Utzschneider uit Beieren.
Er wordt snel orde op zaken gesteld en alras staat de kleine stad op de kaart van de aardewerkindustrie. Zelfs Napoleon heeft de fabriek ontdekt en plaatst bestellingen. Wanneer de metro in Parijs wordt aangelegd levert de fabriek de tegels voor de muurversiering. De fabriek levert van alles, zelfs schoorstenen.

Utzschneider is inventief en voert nieuwe decoratietechnieken in. Door de snelle ontwikkeling van fabriek worden meerdere molens aangeschaft en in 1830 wordt de overstap gemaakt naar het stoken van steenkolen in plaats van hout door de bouw van de eerste steenkoolovens.
!836 legt Utzschneider zijn functie als directeur neer en zijn opvolger wordt zijn schoonzoon, Alexandre de Geiger. Na een overeenkomst met Villeroy en Boch in 1838 groeit de fabriek uit zijn jasje en Geiger laat Moulin de la Blies bouwen in 1841. De Revolutie is nu omgezet in de Industriële Revolutie. In 1850 en 1860 worden nieuwe fabrieken gebouwd die werken met stoom.

In 1871 volgt de annexatie van de Moezel door Duitsland en Alexandre de Geiger verlaat Sarreguemines en trekt zich terug in Parijs. Zijn zoon, Paul de Geiger komt in de directie. In Digoin en in Vitry-le-François worden twee nieuwe fabrieken worden gebouwd.
Paul de Geiger sterft in 1913, dat is ook het jaar waarin het bedrijf Utzschneider & Co in twee vennootschappen wordt opgesplitst; de ene beheert de fabriek van Sarreguemines, de andere beheert de Franse fabrieken (Digoin en Vitry-le-François). En in 1919, na de eerste wereldoorlog, worden de verschillende eenheden samengevoegd onder de naam Sarreguemines-Digoin-Vitry-le-François. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt er beslag gelegd op de plateelfabriek en deze wordt van 1942 tot 1945 onder beheer van Villeroy & Boch gesteld. In 1978 wordt de fabriek door de groep Lunéville-Badonviller-St-Clément gekocht. Het is de beslissende factor geweest voor de geschiedenis van het aardewerk van Sarreguemines: de productie van serviesgoed wordt in 1979 gestopt en de fabriek concentreert zich op de productie van vloer- en wandtegels. De fabriek La Blies wordt opgeheven en in 1982 wordt de naam veranderd in Sarreguemines Bâtiment.

In 2002 vindt er een doorstart plaats: werknemers en managers nemen de fabriek over en veranderen de naam in Céramiques de Sarreguemines, maar helaas houden de activiteiten in februari 2007 toch op.

De aardewerkfabriek van Sarreguemines bestaat niet meer. Lunéville-St Clemente blijft bepaalde modellen produceren die haar beroemd hebben gemaakt.

Servies uit vervlogen Franse tijden

Oud Frans servies, ik kan er geen genoeg van krijgen. Frankrijk heeft een rijke geschiedenis op het gebied van porselein en aardewerk. Bekend is natuurlijk Limoges porselein, vaak wat overdreven gedecoreerd. Zelf vind ik het wat teveel van het goede, maar smaken verschillen natuurlijk en dat is maar goed ook. Ik val zelf meer voor die serviezen met zachte pastelkleurige decoratie van bloemen of vogels,  dáár word ik hebberig van.

Servies dat dag in, dag uit gebruikt is en wereldoorlogen heeft overleefd. Niet gebroken door onhandige afwasactiviteiten of zomaar uit handen gevallen. Door intensief gebruik bezaaid met craquelé en daarna beboterd door het vet dat in de haarfijne lijntjes van het glazuur is gekropen. Vuil en vet komen onder de laag glazuur van het porselein of aardewerk en geven een geel /bruine kleur. Niet alleen het gebruik van het servies zorgt voor de bebotering, ook door het afwassen zijn vuil en vetresten onder de glazuurlaag gekomen.

Natuurlijk denk je in eerste instantie, jakkie, wat vies, maar het oude vet zit echt in het item zelf en niet op de bovenste glazuurlaag. Daarom is het per definitie niet vies om beboterd servies ook echt te gebruiken.
En hoe mooi is de verweerde uitstraling die een geschiedenis weergeeft. Voor verzamelaars en brocante gekken maakt het niet uit, die hebben het liefst beboterde items (ik ook trouwens, ben immers brocante gek). Het liefst nog met een kleine beschadiging of zelfs gebroken en weer gelijmd. Vreemd? Ja, wie koopt er nu bruin uitgeslagen en beschadigde serviesonderdelen?

Er waren in Frankrijk veel ‘faïence’ fabrieken. Ooit waren het bloeiende bedrijven waar veel mensen werk vonden, maar helaas bestaan deze fabrieken allang niet meer. Gelukkig hebben ze een grote erfenis achtergelaten in de vorm van prachtig serviesgoed of andere curieuze objecten.

Hoe herken je het oude servies? Eigenlijk is dat heel simpel, draai het om en kijk op de onderkant, daar staat in de meeste gevallen een merkteken en soms de naam van het decor. En dan is het zoeken op internet voor meer info. Veel informatie vind je op www.infofaience.com/nl/

Omdat er zoveel verschillende fabrieken zijn geweest zal ik mijn volgende verhaal wijden aan één van de meest bekende merken van de Franse aardewerkgeschiedenis, Digoin Sarreguemines. Deze fabriek was ook bekend vanwege de Barbotine objecten. Een paar jaar geleden heb ik in de regio van Sarreguemines gezocht naar overblijfselen van de fabrieken. Het was jammer dat er weinig terug te vinden was van dit stukje Franse geschiedenis. Alleen in Sarreguemines en Lunéville waren nog wat fabrieken in ere hersteld, als museum of een winkeltje op een terrein waar een fabriek heeft gestaan.

Nog een lelijke vaas

In een vorig blog heb ik geschreven over Lalique en ‘lelijke’ vazen.
Eigenlijk was dit mijn tweede ervaring met lelijke vazen, de eerste is ook een leuk verhaal.

Als jullie mijn blogs gelezen hebben, weten jullie dat mijn Oma een nogal protserige smaak had. In ieder geval een smaak die paste bij haar leeftijd en de periode waarin zij heeft geleefd.  Na haar overlijden werd haar inboedel door de familie uitgezocht en de spullen waar niemand belangstelling voor had werden verkocht. Er werd een advertentie gezet voor een boedelverkoop in het  huis van Oma en na deze boedelverkoop bleven er spullen over. Daar zou  een opkoper voor komen.

Op de tafel met de restanten stond nog een vaas, niemand wilde het ding hebben. Wat ik mij absoluut kon voorstellen, het ding blonk niet uit van schoonheid. Maar goed, bij het verlaten van het huis na de boedelverkoop heeft mijn moeder op het allerlaatste moment toch de vaas van de tafel gegrist en meegenomen. Zodoende belande de vaas bij mijn ouders op het dressoir en stond daar jarenlang mooi te zijn van lelijkheid. Wij vroegen weleens waarom ze het meegenomen had en volgens haar een vlaag van ‘je weet maar nooit’.

De vaas was van een soort gewolkt blauw glas met zilverkleurige handvatten die op oren leken.  Het zilverkleurige materiaal van de handvatten was ook gebruikt om een krullerig beslag op de vaas te maken. Het had de vorm van een amfoor. Ik denk dat het een Art Nouveau vaas betrof. Helaas heb ik er geen foto’s van.

Tijd verstreek en op televisie kwam een programma dat een beetje weg had van Kunst en Kitsch, maar na beoordeling van een object kon je direct opdracht geven om het te laten veilen.

Pa en Ma keken elkaar aan, en het oordeel  over de vaas werd geveld, deze ging onder de arm van mijn vader mee naar de taxatie dag van genoemd programma. En ja hoor, Pa kwam met vaas op TV.

De vaas werd mooi opgesteld op een tafel  en de presentator vroeg aan  mijn vader hoe hij aan de vaas kwam en waarom hij deze prachtige vaas wilde laten veilen. Over het laatste hoefde Pa niet na te denken en hij sprak de historische woorden: “Omdat ie zo ontzettend lelijk is”, met de nadruk op ontzettend. De geschatte waarde werd bepaald op FL. 1500,-, waarop mijn vader reageerde met “Nou, dat is toch leuk. Nu is het toch wel jammer dat de andere ooit van de schoorsteenmantel is gevallen, er waren er ooit twee”.

De vaas werd geveild en werd idd verkocht voor het geschatte bedrag. Van de opbrengst hebben mijn ouders een Philips videorecorder (video 2000) aangeschaft, een noviteit in die tijd. Van de televisie uitzending heb ik nog ergens een video opname en het verhaal werd nog vaak verteld als er herinneringen werden opgehaald. “Weten jullie nog, van die lelijke vaas die toen zoveel geld heeft opgebracht bij dat programma?” De vaas is uit mijn leven verdwenen en degenen in relatie met de vaas kunnen het ook niet meer vertellen. Het verhaal is verworden tot een anekdote en een zoete herinnering.

Prachtig geïllustreerd Frans boek

Op de grond ligt een kleedje met allerlei ‘koninginnedag’ spulletjes en de vrouw op een campingstoeltje achter haar kleedje zit rustig te wachten op klandizie. Het is vroeg in de morgen, maar het begon al druk te worden op de vide grenier in het kleine plaatsje in de Provence.

En helemaal links op het kleedje, rechtop tegen een boom, daar staat ie.
Prachtig gekleurde illustratie op de kaft, groot van formaat en een titel die tot de verbeelding spreekt.

Un jour au pays des fées’

Ik sla het boek open en mijn gedachten maken overuren. Tja, leuk, maar in het Frans en mijn kleinzoon leest nog niet, laat staan Frans. Jeetje, kan het toch niet laten staan? Zal ik het kopen voor in mijn kast met verzameling oud speelgoed? Wel erg groot, past dat wel? Kortom, twijfel, twijfel. Toch maar even vragen naar de prijs en na het verder bladeren ben ik om. Nee, kan dit niet laten liggen, wat een feestje om je te vergapen aan de mooie tekst en illustraties. Ik besluit het te kopen.

Met het boek onder mijn arm loop ik verder. Redelijk onhandig vanwege de grootte. Bewust heb ik de voorkant van het boek zichtbaar, dit om reacties uit te lokken en dat lukt bovenmatig.
Standhouders willen er in kijken en reageren met “Ah, c’est superbe” , “Magnifique” , “Oh la la, les images, jolie livre”.

Ik glunder steeds meer en dan begint een standhoudster een gesprek met mij en verteld dat zij ook zo’n soort boek heeft, maar dan over geschiedenis. Naast mij staat een echtpaar, beetje excentriek maar met grandeur. Van het soort mensen waarbij je voelt dat ze een chique en ontwikkelde achtergrond hebben. Hij vraagt of hij het boek mag zien en bladert het door. Zijn vrouw kijkt mee en zegt niets. Hij leest hardop de namen van schrijfster en de illustrator voor en hmmt een beetje. Hmmm, ah. En vrouw knikt. Leest voorin het woordje dat geschreven is in 1951 door de gulle gever van het boek. Man en vrouw hebben interactie en ik krijg zo langzamerhand het gevoel dat ik een aardige aankoop heb gedaan.
 
“Vous êtes collectioneur” vraag ik. “Vous connaissez cette livre?”

“Oui, je connais et cette livre vous ne trouve pas sur internet souvent” “Avez vous acheté ici?”

Ik beaam dat en hij vraagt of ik het wil verkopen. Verkopen?? Hij zegt dat hij geïnteresseerd is en noemt een prijs. Huh? OK, dat vereist speurwerk, wat voor boek heb ik gekocht? Gevoelsmatig had ik al een idee, maar nu wordt bevestigd dat het een juweeltje is.
           
De mevrouw van de stand kletst verder met de man en verteld over haar gelijkwaardige boek. Ze wisselen telefoonnummers uit. Ik wiebel een beetje van mijn ene been op mijn andere en er is weer twijfel, twijfel, twijfel. Het was wel een lucratief aanbod van die man, maar de feeën fluisteren in mijn oor, NIET DOEN. En ze hebben gelijk, ik wil het eerst zelf lezen, bekijken en koesteren. Wel vraag ik zijn telefoonnummer, dat hij mij gretig geeft en we nemen afscheid.
Ik vervolg mijn weg en koop nog andere bijzondere objecten. Dit was een rommelmarkt met meerdere verhalen, dus wordt vervolgd.

Het boek?? Heb het inmiddels gelezen en info gevonden. In eerste instantie uitgegeven in Engeland met de titel ‘A Day in Fairy Land’ in de jaren ‘40. Prijzen lopen erg uiteen van € 68,- tot over honderden euro’s, afhankelijk van editie en staat.
De Franse uitgave is van september 1950 en of mijn boek een eerste editie is weet ik niet. Mijn boek heeft wat vlekken, maar ja, mag het ook. Z’on prachtig boek is vast vaak gelezen!

Titel | Un jour…au pays des fées               
Auteur | Rahmas Sigrid
Beschrijving | Hard kartonnen album met band, grootte 36 x 48 cm, illustraties op eigen pagina, tekst met illustraties in kleur op eigen pagina.
Uitgever | Editions Jules Barbe
Collectie | Grandes Images pour Petites Personnes
Illustrateur | Seagren Ana Mae
Jaar | 1950